มอญอโยธยา

หมู่บ้านมอญวัดทองบ่อ

        ชุมชนมอญบริเวณวัดทองบ่อ เคยเป็นหมู่บ้านมอญเล็กๆ ที่มาตั้งบ้านเรือนครั้งสมัยกรุงศรีอยุธยา ในหมู่บ้านมีเจดีย์เก่าที่มีหลักฐานว่าสร้างในสมัยอยุธยาอยู่ก่อนแล้ว คาดว่าจะอยู่ในช่วงหลังรัชกาลสมเด็จพระนเรศวร และมีบ้านเรือนอยู่ไม่ถึง ๒๐ หลัง

         ในสมัยรัชกาลที่ ๓ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ มีชาวมอญกลุ่มหนึ่งอพยพจากเมืองย่างกุ้งในพม่า ติดตามกลับมากับกองทัพไทยที่ไปปราบกบฏจากเชียงใหม่ เข้ามาตั้งบ้านเรือนอยู่ในหมู่บ้านมอญวัดทองบ่อนี้ด้วย ตามคำบอกเล่าต่อๆ กันมาของลูกหลาน คาดว่าผู้นำครัวเรือนมอญที่อพยพลงมาครั้งนั้นคงจะเป็นเจ้านาย เชื้อพระวงศ์เก่าของมอญด้วย หนึ่งในนั้นเป็นต้นตระกูลสำคัญของหมู่บ้านมอญวัดทองบ่อในปัจจุบันคือ ตระกูลธรรมนิยาย ต้นตระกูลคือ คุณทวดทอคะมอย (ทองรัศมี) ซึ่งยังอยู่ในท้องแม่เมื่อครั้งอพยพลงมาจากเชียงใหม่ คุณทวดเป็นผู้นำชุมชน และได้รับพระราชทานนามสกุลว่า “ธรรมนิยาย” เมื่อ พ.ศ.๒๔๕๖ สกุลนี้ยังได้แยกออกไปเป็นนามสกุลอื่นๆ อีกมาก ชุมชนมอญที่ขยายออกมาใหม่นี้ได้ช่วยธำรงรักษาอัตลักษณ์ความเป็นมอญให้คงอยู่มาจนถึงปัจจุบัน

อัตลักษณ์มอญและพิพิธภัณฑ์พื้นบ้านมอญวัดทองบ่อ

        พระครูอาทรพิพัฒนโกศล (สุทัศน์ สุทสฺสโน) เจ้าอาวาสวัดทองบ่อรูปปัจจุบัน ร่วมกับชาวบ้านได้จัดสร้างพิพิธภัณฑ์โดยใช้ศาลาการเปรียญหลังเก่าเป็นที่เก็บรวบรวมโบราณวัตถุ เช่น ธรรมมาสน์ พระไตรปิฎกใบลาน คัมภีร์งาช้างภาษามอญ เครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน เครื่องปั้นดินเผาที่งมได้จากแม่น้ำเจ้าพระยาบริเวณหน้าวัด เป็นต้น พิพิธภัณฑ์นี้ยังอยู่ในระหว่างการบูรณะในปัจจุบัน (พ.ศ.๒๕๕๙) 

       นอกจากนี้ สิ่งก่อสร้างในบริเวณวัดได้แสดงสถาปัตยกรรมของชาวมอญ มีเสาหงส์ มีการประดับประดาด้วยลวดลายและภาษามอญให้เห็นเป็นสง่า สร้างความประทับใจแก่ผู้พบเห็นเป็นอย่างยิ่ง

        เจดีย์วัดทองบ่อมีการประดับประดาด้วยธงตะขาบหรือ “โน่” ที่ไม่เหมือนกับที่อื่น โดยเป็นธงผ้าผืนยาวประดับดอกไม้บนเสาไม้ไผ่ ซึ่งเจ้าอาวาสได้กรุณาอธิบายว่าเป็นสัญลักษณ์การถวายผ้าและดอกไม้แด่พระพุทธเจ้าเป็นพุทธบูชาตามตำนานโน่ ทำให้การแห่โน่ หรือการแห่ธงไปถวายเป็นพุทธบูชาที่เสาหงส์ นอกจากจะเป็นขบวนแห่ที่สนุกสนานในงานประเพณีสงกรานต์แล้ว ยังแฝงนัยต่อศรัทธาในพระพุทธศาสนาอีกด้วย

        วัตถุโบราณนั้นเป็นหลักฐานแสดงอายุอันยืนยาวของชุมชน หากแต่สัญลักษณ์ของชุมชนที่มีชีวิตคือวัฒนธรรมซึ่งสะท้อนอยู่ในวิถีของผู้คน ได้แก่ การพูดภาษามอญ การฟังพระสวดมนต์เป็นภาษามอญ การรักษาขนบประเพณีมอญไว้อย่างแน่นแฟ้น เช่น ประเพณีสงกรานต์ ตักบาตรน้ำผึ้ง การแห่โน่ และประเพณีในวันสำคัญทางศาสนาอื่นๆการฟื้นรักษาคุณค่าวัฒนธรรม ทำให้หมู่บ้านมอญวัดทองบ่อในอำเภอบางปะอินแห่งนี้ เป็นชุมชนมอญอโยธยาแห่งเดียวที่ยังคงสืบสานร่องรอยแห่งอารยธรรมมอญให้ชนรุ่นหลังได้รำลึกถึงศรีสง่าแห่งอาณาจักรซึ่งเคยรุ่งเรืองในลุ่มน้ำอิระวดี